Noc Świętojańska, czy Noc Kupały?

4 min read

Stowarzyszenie artystyczne Proformart po raz pierwszy spotkało się podczas uroczystości związanych z obchodami Nocy Świętojańskiej w Sztokholmie.

Inicjatorką pierwszego spotkania, była członkini stowarzyszenia Halina Bartoszek Rosa i będzie ona kontynuować to wydarzenie wraz innymi, co roku. Drodzy Państwo, jak wiemy Noc Świętojańska obchodzona jest w wigilię imienin Jana, czyli z 23 na 24 czerwca. Dzisiaj w popularnym przekazie jako synonim nazwy tego święta wykorzystuje się często określenie Noc Kupały, jednak, chcąc być rzetelnym, należy podkreślić, że nie są to te same tradycje, choć w ich obrzędowości i magicznym nacechowaniu można dostrzec wiele podobieństw. Dodatkowo Noc Świętojańska oraz noc kupalna sąsiadują ze sobą w kalendarzu. Zbieżności te nie są przypadkowe i wynikają z dawnej rywalizacji Kościoła z praktykami ludowymi, często o pogańskim rodowodzie.

zdj. Mieszko Tyszkiewicz, Rusałki>Małgorzata Dobrzańska, Halina Rosa, Beata Nawrocka

zdj. Mieszko Tyszkiewicz, Rusałki>Ewa Rolak, Małgorzata Rolak, Małgorzata Dobrzańska, Halina Rosa, Beata Nawrocka

Noc Świętojańska i Noc Kupały: zwyczaje i tradycje. Jaka jest historia tego święta? fot. Mieszko Tyszkiewicz

Noc Świętojańska i Noc Kupały w Polsce w ostatnich kilkunastu latach cieszą się rosnącym zainteresowaniem. To z pewnością wynik ogólnego powrotu do słowiańszczyzny i wykorzystywania ludowych motywów w literaturze popularnej oraz innych nawiązaniach kulturowych. Warto jednak podkreślić, że nie jest to święto charakterystyczne tylko dla naszego kraju. W krajach anglosaskich obecne są obchody z okazji Midsummer, a w krajach skandynawskich Midsommar.

Historia Nocy Świętojańskiej

Noc Świętojańska, podobnie jak wiele innych świąt kościelnych, wprowadzona została na gruncie trudnych do wykorzenienia elementów obyczajowości ludowej, konkretnie corocznych obchodów pogańskiej Nocy Kupały, znanej także jako Sobótka. Kościół, nie mogąc ich zwalczyć, postanowił zasymilować obyczaj z obrzędowością chrześcijańską. Dotychczas celebrowana miłość, także fizyczna, nagość, lekkość obyczajów i zabawa nie korespondowały z nową moralnością. Wykorzystano wobec tego postać św. Jana Chrzciciela, który jako udzielający chrztu w rzece Jordan, miał od teraz patronować zbiornikom wodnym. Zgodnie z nową tradycją to właśnie jego osoba sprawia, że w akwenach, jeziorach i rzekach można kąpać się bezpiecznie. W kościołach i kaplicach odbywało się święcenie wody i ziół.

Noc Świętojańska: zwyczaje i tradycje

Noc Świętojańska zwyczaje i obrzędy z dawnych lat kontynuuje w postaci zabaw. Część z nich, jak choćby popularne wianki świętojańskie, przybrała bardziej niewinną niż pierwotna formę. Dla wielu osób uczestniczących współcześnie w wydarzeniu, jakim jest Noc Świętojańska, obrzędy mają charakter towarzyski, czemu Sobótka zawdzięcza miano polskiego święta zakochanych.

Puszczanie wianków

Puszczanie wianków w Noc Świętojańską cieszy się bardzo dużą popularnością. To wróżba dzisiaj przeznaczona przede wszystkim dla panien i kawalerów. Dziewczęta specjalnie uplecione przez siebie wianki na Noc Świętojańską rzucają w nurt rzeki, odsyłając w ten sposób daleko dawne, niespełnione lub nieszczęśliwe uczucia. Taka wiązanka powinna zostać wyłowiona przez kawalera. Jeśli się tak nie stanie, właścicielka nie zazna miłości przez cały rok. Jeśli młody mężczyzna w czasie Nocy nie pochwyci żadnego wianka, również i on kolejne dwanaście miesięcy przeżyje w samotności. Jeszcze gorszą wróżbą jest sytuacja, w której wianek zaplącze się w sitowie lub zatonie. Może to oznaczać miłosne tarapaty, źle ulokowane uczucia lub staropanieństwo.

Sam wianek jest symbolem kobiecości. Wcześniej wskazywał także na płodność. Zgodnie z dawnymi wierzeniami, wypleciony powinien zostać z najpiękniejszych kwiatów i czarodziejskich ziół, a dodatkowo zawierać także element ognia: łuczywo, korę czy woskowe świece.

W czasie obrzędu, jakim jest Noc Świętojańska, puszczanie wianków miało cel nie tylko matrymonialny. Równie chętnie pleciono wianki ochronne dla gospodarstw, przyciągające pieniądze lub zabezpieczające przed chorobą.